خبرسازترین اتفاقات حوزه موسیقی در سالی که گذشت/ هم تلخ هم شیرین!

خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ بی‌تردید سال ۱۴۰۲ برای موسیقی ایران دربرگیرنده رویدادها و اتفاقاتی بود که رجوع دوباره به آنها می‌تواند مشتمل بر مطالعه و بازخوانی قصه‌ها و روایت‌هایی باشد که برخی از آنها در گستره فهم هنرمندان و مخاطبان، قصه‌هایی تلخ و ناخوشایند و برخی دیگر از حکایت‌هایش اتفاقات شیرینی بود که هم برای فعالان عرصه موسیقی و هم برای مخاطبانش، انتقال دهنده حس و حال خوبی شد و توانست در حافظه شنیداری‌شان جایگاه بالایی پیدا کند.

فرآیندی به شدت پرفراز و نشیب که نشات‌گرفته از آنچه «خوب» یا «بد» در جامعه اتفاق افتاد، دچار تغییر و تحول شد و شرایطی را ایجاد کرد که جریان موسیقی همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر در دگرگونی رفتار اجتماعی شهروندان، تأثیر مستقیمی بر جای بگذارد.

این مسیر اگرچه به دلیل حجم گسترده ملاحظات و اظهارنظرهای کارشناسانه‌ای که در حوزه موسیقی وجود دارد، هنوز نمی‌تواند همچون سینما در شرایط متفاوت‌تری قرار گیرد، اما بی‌گمان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های هنری برای پیشرفت و ارتقای نظام اقتصادی فرهنگ و هنر است. اکنون موسیقی در ردیف یکی از بهترین بسترها برای کسب درآمد و بازاریابی فعالیت‌های فرهنگی هنری دنیا قرار گرفته و می‌تواند برای آنچه از آن به عنوان منافع اقتصادی یاد می‌کنیم، ایفای نقش کند.

شرایطی که فارغ از آنچه در موسیقی پاپ کم و بیش تجربه شده، هنوز نتوانسته در قاعده‌ای نظام‌مند مبتنی بر توسعه اقتصادی نقش ایفا کند. چارچوبی که به نظر می‌آید با توجه به کسب تجربیاتی که در این زمینه به دست آمده، می‌تواند بستر مناسبی برای تمرکز و تحلیل بیشتر باشد و فضا را به سمت و سویی هدایت کند که نظام اقتصادی موسیقی ایران در توسعه اقتصادی کشورمان نقش ایفا کند.

آنچه می‌خوانید نگاهی کوتاه به برخی از مهم‌ترین رویدادها و اتفاقات موسیقایی کشورمان به انتخاب گروه هنر خبرگزاری مهر است که به نسبت دیگر رویدادهای موسیقایی سال ۱۴۰۲ از اهمیت و گستردگی رسانه‌ای وسیع‌تری برخوردار بودند. اتفاقاتی که برخی از آنها دربرگیرنده رویدادهایی ناراحت‌کننده، برخی از آنها امیدبخش و برخی هم مشتمل بر دقت و واکاوی دوباره‌ای است که رجوع به آنها و آنچه پیش روی مخاطبان قرار گرفته است می‌تواند دربرگیرنده تجربه‌های خوبی برای انجام کارهای پیش رو باشد.

روایت اول؛ «سند موسیقی» سرانجام تدوین و تصویب شد

روز چهارم اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ بود که محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حالی به تشریح جزئیات تازه‌ترین جلسه شورای هنر پرداخت که در آن به موضوع بررسی «سند موسیقی» اشاراتی داشت. فرآیندی که ماجرای تدوین و تصویب آن از سال‌ها پیش محل بحث و چالش فراوانی بود و صحبت‌های وزیر ارشاد بحث تصویب آن را وارد فرآیند جدیدی کرد.

اسماعیلی در این خبر گفته بود: بررسی و تصویب اسناد حوزه‌های مختلف هنری امسال (سال ۱۴۰۲) به‌عنوان مأموریتی مهم در دستور کار شورای هنر کشور قرار گرفته است؛ در همین راستا «سند موسیقی» به‌عنوان یکی از دستور جلسات نخستین جلسه شورای هنر در سال ۱۴۰۲ مورد بررسی اعضا قرار می‌گیرد و امیدواریم با بررسی بندهای این سند در چندین جلسه به تصویب شورای هنر کشور برسد.

پس از انتشار این خبر بود که ماجرای بررسی «سند موسیقی» ابتدا با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعدادی دیگر از مدیران مجموعه‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با حوزه موسیقی بررسی مجدد شد. این در حالی بود که محمدمهدی اسماعیلی در مرداد ماه از آغاز به کار فرآیند تدوین این سند خبر داد و گفت: طبق گزارش‌های ارائه شده، پیش‌نویسی از «سند موسیقی» به طور خلاصه تهیه شده و قرار است به طور جامع در جلسات بعد بندهای این سند مورد بررسی شورای هنر قرار گیرد.

ماجراهای طولانی مربوط به «سند موسیقی» ادامه داشت تا اینکه محمداله یاری مدیرکل وقت دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی روز هشتم شهریور ماه از بررسی نهایی متن پیش‌نویس «سند موسیقی» توسط شورای هنر خبر داد.

در روز بیستم شهریور ماه بود که جلسه شورای هنر به ریاست محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیری محمدحسین ایمانی خوشخو و حضور حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با دستور ادامه بررسی سند ملی موسیقی کشور برگزار و تدوین «سند ملی موسیقی» به پایان رسید.

با پایان گرفتن تدوین سند، روز یازدهم آذر ماه غلامرضا بصیرنیا دبیر شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی از تصویب «سند موسیقی» در پنج فصل خبر داد و گفت: تدوین «سند ملی موسیقی» یکی از زیر سندهای نقشه مهندسی فرهنگی در سال ۱۳۹۹ به وزارت فرهنگ و ارشاد واگذار شده بود تا با همکاری سازمان صدا و سیما و سازمان تبلیغات اسلامی آن را برای ساماندهی وضعیت موسیقی، ارتقای سطح فرهنگی، هنری و علمی فعالیت‌های جامعه موسیقایی کشور، معرفی موسیقی فاخر ایرانی در سطح بین‌المللی، ساماندهی و بهینه‌سازی تعاملات بین‌المللی در عرصه موسیقی و مقابله قانونی و نظام‌مند با آثار موسیقایی مبتذل و غیرقانونی تدوین کند. به همین منظور در این جلسه این سند نیز بررسی شد و در پنج سرفصل مبانی، ارزش‌ها و اصول، اهداف، سیاست‌های کلان، اقدامات و الزامات اجرایی به تصویب رسید. مطابق «سند ملی موسیقی»، ستاد اجرایی موسیقی کشور با عضویت نهادهای مرتبط در وزارت فرهنگ و ارشاد تشکیل می‌شود و شیوه‌نامه اجرایی و نگاشت نهادی برنامه اجرایی را تدوین و پس از تصویب در شورای هنر اجرا می‌کند.

سرانجام در روز بیست و هشتم آذر ماه بود که جلسه ۸۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست حجت الاسلام سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی و حجت الاسلام محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضائیه در محل نهاد ریاست جمهوری برگزار و طی آن حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در حاشیه این جلسه در جمع خبرنگاران اظهار کرد: در جلسه امروز «سند ملی موسیقی» تصویب نهایی شد، این سند یکی از اسناد مهمی بود که سال‌ها در شورا مانده و پیرامونش بحث‌های مختلف شده بود، نظر مقام معظم رهبری و فقها در این‌باره اخذ شده بود که در نهایت پس از جلسات متعدد در شورای معین به تصویب نهایی در شورای عالی رسید. این در حالی است خانه موسیقی و هنرمندان این رشته در تدوین این سند نقش مؤثری داشتند.

روایت دوم؛ وقتی وزیر برای اخراج دسته جمعی پادرمیانی می‌کند

کمبود برنامه‌ای مدون برای اجرای کنسرت به همراه نامشخص بودن وضعیت رهبری ارکستر، از جمله نکات مهمی و مبهمی بود که طی ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۱ پس از عبور از بحران کرونا و ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۲، فعالیت ارکستر سمفونیک تهران را با ابهاماتی مواجه کرد. وضعیتی که به نظر می‌آمد، می‌بایست هرچه زودتر مدیران و شورای هنری‌اش را وادار به اظهار نظر و تشریح شرایط موجود کند. فرآیندی که شاید ریشه‌هایی از آن را بتوان از پس اتفاقات و التهابات اخیر جامعه و صد البته شرایط اقتصادی این سال‌های کشور جستجو کرد، اما هرچه بود باید وضعیت روشن‌تری از خود را به جامعه هدفش ارائه می‌داد.

شرایطی که سکوت مدت دارش پس از استعفا و کناره گیری جمعی از نوازندگان در انتقاد به حضور یکی از هنرمندان صاحب نام و با سابقه موسیقی کشورمان به عنوان رهبر ارکستر، بالاخره در روز بیست و هشتم خرداد ماه با برگزاری نشست خبری سید محمد میرزمانی و هادی آزرم ۲ تن از اعضای شورای هنری ارکستر سمفونیک تهران برای تشریح برنامه‌های آزمون نوازندگی این مجموعه را شکست ولی مقدمه‌ای برای شروع یک جنجال عجیب و غریب بود که تا مدت‌ها تبدیل به یکی از خبرسازترین رویدادهای موسیقی سال ۱۴۰۲ شد.

هادی آرزم نوازنده، مدرس و عضو شورای هنری ارکستر سمفونیک تهران در این نشست خبری بعد از ارائه توضیحاتی درباره جزئیات آزمون نوازندگی ارکستر سمفونیک تهران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا خداحافظی و استعفای نوازندگان شناخته شده ارکسترها باعث برگزاری این آزمون شده توضیح داد: ما اکنون در حوزه سازهای برنجی نوازنده کم داریم؛ بنابراین بخش مهمی از این ماجرای آزمون نوازندگی به همین دلیل است. البته بازنشسته کردن اجباری تعدادی از نوازندگان با سابقه که به لحاظ سنی شرایط استخدام ندارند هم معضل دیگری بود که باعث شد که ما در حوزه آزمون نوازندگی اقدامات لازم را انجام دهیم.

سیدمحمد میرزمانی آهنگساز و عضو شورای هنری ارکستر سمفونیک تهران هم در این نشست رسانه‌ای که ماجرای بازنشستگی برخی از هنرمندان به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی برگزاری آزمون عنوان شده بود، ضمن قدردانی از نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران توضیح داد: متأسفانه قوانینی ایجاد شد که همکاری با نوازنده‌های بازنشسته و با سابقه دیگر میسر نیست. این حفره‌ای است که در بدنه ارکستر سمفونیک ایجاد شده و باید برطرف شود. اگرچه در این مورد اقدامات مؤثری انجام شده که امیدواریم با رایزنی‌های صورت گرفته بتوانیم به نتایج مثبتی برسیم. […] متأسفانه ما در برخی موارد شاهد هستیم که برخی نوازندگان فکر می‌کنند دیگر نباید تلاشی داشته باشند و به نظر من این آزمون‌ها باعث می‌شود که سطح علمی و کیفی نوازندگان ارتقا پیدا کند.

این آهنگساز پیشکسوت موسیقی کشورمان که از پشت پرده ماجرای حاشیه ساز ارکستر سمفونیک تهران با خبر بود اما نمی‌خواست تا فضای موجود در ارکسترها را بیش از این ملتهب کند، در بخش دیگری از این نشست هم درباره سرنوشت آینده ارکستر و انتخاب رهبر دائم این مجموعه مهم گفت: شورای هنری ارکستر نهایت تلاش خود را انجام داد تا بهترین گزینه‌ها را برای رهبری دائم ارکستر انتخاب کند. در این زمینه نصیر حیدریان بهترین گزینه برای ما بود. اما متأسفانه گرفتار شرایطی شدیم که باعث شد آقای حیدریان را از دست بدهیم. ما فکر می‌کردیم این هنرمند باز می‌گردد اما متأسفانه این فضا امکان پذیر نشد و ما به دنبال گزینه‌های دیگری بودیم که آقای منوچهر صهبایی یکی از این افراد بود و امیدوارم مشکل خاصی پیش نیاید و بتوانیم با این هنرمند همکاری مان را ادامه دهیم.

با معرفی منوچهر صهبایی به عنوان رهبر دائم ارکستر سمفونیک تهران در این نشست خبری که مدتی بعد خبر انتصاب رسمی وی نیز در رسانه‌ها منتشر شد، شرایط این مجموعه نیز دچار تغییر و تحولات زیادی شد. تغییراتی که از پس ماجراهای مربوط به انتخاب نشدن نصیر حیدریان و برگزاری آزمون نوازندگی در تیر ماه، ماجرای مربوط به ارکسترها را وارد فاز جدیدی کرد. کما اینکه طی همین ایام اخبار مربوط به برگزاری آزمون نوازندگی ارکستر سمفونیک تهران منتشر شد، خبرهایی هم مبنی‌بر قطع همکاری بنیاد رودکی با ۴۰ نوازنده حاضر در این ارکستر به گوش می‌رسید.

گویا برخی از دلایلی که به تصمیم برای قطع همکاری با این ۴۰ نوازنده منجر شده، مربوط به آزمون اخیر ارکسترهای بنیاد رودکی بود که با اعتراض تعدادی از نوازنده‌ها هم مواجه و همین امر موجب شده تا ادامه اعتراضات، به قطع همکاری آن‌ها با بنیاد رودکی بینجامد. این در حالی بود که انتقاد به تصمیمات هیأت ژوری در زمینه نحوه برگزاری آزمون‌ها، اصرار شورای ارکسترها برای آزمون از نوازندگان ثابت و باسابقه ارکسترها طی سال‌های اخیر، کم‌توجهی به مطالبات نوازندگان در حوزه‌های مختلف صنفی و فعالیت‌های مرتبط با آن‌ها در بدنه ارکستر و مواردی از این دست از جمله مواردی است که پیرامون قطع همکاری با نوازندگان ارکسترها مطرح می‌شد.

ماجرای کناره گیری نوازندگان ارکستر همچنان مورد مهم خبرهای موسیقی بود. شرایطی که اگرچه مهدی سالم مدیرعامل وقت بنیاد رودکی هم درباره آن توضیحاتی را ارائه کرد، اما گویا حاشیه‌های مربوط به این کناره گیری یا اخراج تمامی نداشت و توضیحات بعدی بنیاد رودکی درباره این شرایط به وجود آمده هم ماجرا را پیچیده‌تر کرد. این ماجرای پرحاشیه هم ادامه داشت تا اینکه محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلسه‌ای که با حضور نمایندگان ۴۰ نوازنده اخراجی ارکستر سمفونیک تهران برگزار شد، دستور فوری را برای بازگشت بسیاری از این نوازندگان صادر کرد.

پیرو این دستور وزیر بود که مرکز اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با انتشاری خبری به نقل از مهدی سالم اعلام کرد: پیرو دستور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره پیگیری مطالبات صنفی چند تن از نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران کمیته پیگیری در این خصوص تشکیل شد. این دستور با عنایت به توجه خاص وزیر محترم مبنی بر رفع مشکلات صنفی اصحاب فرهنگ و هنر در حوزه‌های مختلف صادر شده است. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخشی از این دستور تاکید ویژه‌ای بر تأمین مطالبات صنفی همه هنرمندان و بالاخص اعضای ارکستر تهران داشته است.

درهمین اثنا بود که منوچهر صهبایی به عنوان رهبر دائم ارکستر سمفونیک تهران معرفی شد. روندی که بیم آن می‌رفت که ماجرای ادامه دار کناره گیری یا اخراج نوازندگان همچنان ادامه پیدا کند. اما با ورود وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ماجرا روند آرام تری به خود گرفت و براساس آنچه در محافل غیرخبری و بروشور کنسرت‌های ارکستر سمفونیک دیده می‌شود، تعداد زیادی از نوازندگان خارج شده از ارکستر به این مجموعه بازگشته اند.

روایت سوم؛ یک زمین لرزه چند ریشتری در جشنواره موسیقی نواحی

جشنواره موسیقی نواحی یکی از مهم‌ترین رویدادهای ملی در حوزه موسیقی کشورمان است که طی سال‌های گذشته بعد از یک رخوت چندین ساله، فصل تازه فعالیت‌های خود را در شهر کرمان برگزار کرد. رویدادی که درگذشته به واسطه راهبری و ریل گذاری هنرمندانی چون محمدرضا درویشی از پژوهشگران و آهنگسازان صاحب نام موسیقی ایرانی توانست جریان مؤثری را پیش روی هنرمندان این حوزه قرار دهد. جریانی که اگرچه معطوف به برگزاری کنسرت آن هم در یک پروسه چند روزه جشنواره‌ای بود اما هرچه بود آغاز کننده مسیری بود که بعدها منجر به اتفاقات خوبی در حوزه موسیقی اقوام ایران شد و طبیعتاً اگر این روند در یک مقطع زمانی متوقف نمی‌شد، قطعاً می‌توانست بیشتر از اینها در جریان و فرآیند تولید و ارائه محصولات موسیقایی این حوزه حرف برای گفتن داشته باشد. روندی که اگرچه بعد از مدت‌ها توقف دوباره به میزبانی کرمان به این رویداد مهم و ملی حیاتی دوباره داد اما بی تردید با نقطه نظراتی مواجه بود که می‌بایست روی تمامی این کنش‌ها تمرکز بیشتری کرد.

جشنواره موسیقی نواحی در این چند سال کج دار و مریز به کار خود ادامه می‌داد، تا اینکه یک مرتبه و با تصمیم شورای سیاستگذاری این رویداد برای نخستین بار در این چند سال ابتدا در پنج منطقه و سپس در قالب بخشی موسوم به «بخش ملی» به میزبانی تهران کار خود را پایان داد.

پایانی که اگرچه قرار بود قالبی بین المللی داشته باشد، اما جور دیگری ساماندهی شد و در نهایت با حال و هوایی متفاوت‌تر از آنچه سراغ داشتیم پیش روی مخاطبان قرار گرفت. فرآیندی که بی تردید برای دنبال کنندگان این رویداد به دلیل تغییر ساختاری که پیش آمده بود، به مثابه وقوع زمین لرزه‌ای چند ریشتری بود که می‌بایست درباره تأثیرات مثبت و منفی اش، نشست‌های آسیب شناسی متعددی برگزار شود.

بخش نخست شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران به دبیری محمدعلی مرآتی و در یک گستره ملی به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران و با همکاری ادارات‌کل فرهنگ و ارشاد استان‌های سراسر کشور به صورت منطقه‌ای و غیر رقابتی، طی روزهای ششم تا بیست و سوم تیر به میزبانی ۵ استان؛ گلستان (۶ الی ۸ تیر)، چهارمحال و بختیاری (۱۰ تا ۱۲ تیر)، آذربایجان شرقی (۱۴ تا ۱۶ تیر)، کرمانشاه (۱۷ تا ۱۹ تیر) و کرمان (۲۱ تا ۲۳ تیر) برگزار شد.

بر این اساس مرحله منطقه‌ای این جشنواره با حضور گسترده هنرمندان موسیقی نواحی از استان‌های تهران، قزوین، مازندران، خراسان شمالی، سمنان، گلستان، البرز، و قم با برگزاری در استان گلستان به‌عنوان منطقه اول، استان‌های اصفهان، فارس، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان با برگزاری در استان چهارمحال و بختیاری به‌عنوان منطقه دوم، استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان و گیلان با برگزاری در استان آذربایجان شرقی به‌عنوان منطقه سوم، استان‌های کرمانشاه، ایلام، لرستان، همدان، مرکزی و کردستان با برگزاری در استان کرمانشاه به‌عنوان منطقه چهارم، استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، یزد، سیستان و بلوچستان و هرمزگان با برگزاری در استان کرمان به‌عنوان منطقه پنجم پیش روی مخاطبان قرار گرفت.

محمدعلی مراتی دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، درباره جزئیات این رویداد موسیقایی که برای نخستین بار در پنج منطقه و ۲ بخش «جشنواره منطقه‌ای نواحی ایران» و «جشنواره ملی – بین المللی» با هدف نزدیک شدن به طرح «ایران فرهنگی» و وحدت در کثرت موسیقایی برگزار می‌شد، گفت: امسال (سال ۱۴۰۲) مقرر شد که جشنواره شانزدهم موسیقی نواحی با هدف تعالی و بهینه‌تر شدن و همچنین استفاده از ظرفیت سایر استان‌ها و فراگیری آن در پنج منطقه برگزار شود. این در حالی است که روند انتخاب استان‌ها برای برگزاری جشنواره موسیقی نواحی تقریباً یک سال به طول انجامیده است. برهمین اساس ما سعی کرده‌ایم که انتخاب محل برگزاری جشنواره با طرح «ساتراپی» وزارت کشور که ایران را به پنج منطقه اجتماعی تقسیم کرده است، هماهنگ باشیم.

اگرچه طرح محمدعلی مرآتی به عنوان یکی از مدرسان شناخته شده و صاحب نظر اتنوموزیکلوژی می‌تواند از جهاتی یکی از طرح‌های مؤثر برای بهتر دیده و شنیده شدن موسیقی نواحی ایران میان مردم ایران و دیگر کشورها به حساب آید، اما بی تردید این نوع نگاه با واکنش‌های مثبت و منفی زیادی رو به رو است که می‌بایست در کرسی‌های دانشگاهی و رسانه‌ای مورد تحلیل، واکاوی و نقد بیشتری قرار گیرد تا بتوان به چارچوب درستی در حوزه برگزاری جشنواره‌ها رسید. جشنواره‌هایی که می‌بایست مقدمه‌ای برای دیگر اجراهای مرتبط با موسیقی اقوام ایران در طول سال باشد.

به هر ترتیب پرونده مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران که قرار بود نقش بخش بین الملل جشنواره را هم ایفا کند، از ۱۶ تا ۱۹ دی در تهران و به میزبانی تالار رودکی با ۲ بخش «اجرای‌صحنه‌ای» و «پژوهشی» بسته شد.

رویدادی که در نهایت با برگزاری یک مراسم اختتامیه محدود که یکی از نکات مثبت آن اعطای مدرک درجه یک هنری به پنج استاد موسیقی نواحی در حضور وزیر ارشاد و همچنین انتخاب زود هنگام محمدعلی مرآتی به عنوان دبیر دوره بعد بود توانست به دلیل تغییر و تحولات ساختاری اش تبدیل به یکی از خبرسازترین رویدادهای موسیقی در سال ۱۴۰۲ شود.

روایت چهارم؛ برگزاری دوره سی و نهم جشنواره بین المللی موسیقی فجر

برگزاری سی و نهمین جشنواره بین المللی موسیقی فجر هم بی تردید یکی از مهم‌ترین و خبرسازترین رویدادهای موسیقی ایران در سال ۱۴۰۲ محسوب می‌شود که به دلیل کثرت گروه‌های شرکت کننده و طبیعتاً حواشی که همواره حضور این گروه‌ها به همراه دارد، مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرد.

چند روز پس از معرفی رضا مهدوی از آهنگسازان، نوازندگان و مدرسان موسیقی به عنوان دبیر سی و نهمین جشنواره بین المللی موسیقی فجر که در اواخر تیر ماه به رسانه‌ها اعلام شد، دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با انتشار گزارشی از برگزاری پنج جلسه شورای سیاستگذاری جشنواره موسیقی فجر برای تعیین چارچوب‌های اصلی دوره سی و نهم این رویداد ملی خبر داد.

این جلسات با حضور محمود سالاری معاون امور هنری، محمد اله یاری مدیر کل دفتر موسیقی و رئیس جشنواره، رضا مهدوی دبیر جشنواره، شاهین فرهت، سیدمحمد میرزمانی، هادی آرزم و محمدعلی مرآتی اعضای شورا و امیرعباس ستایشگر مدیرعامل انجمن موسیقی ایران به صورت منظم و هفتگی برگزار و طراحی چارچوب‌های اصلی و خط مشی جشنواره، بررسی فراخوان بخش رقابتی و غیررقابتی، تعیین زمان برگزاری و تقویم جشنواره، بخش بین‌الملل و بخش سرود از جمله محورهای گفت‌وگو و تصمیم گیری این شورا بوده اند.

به هر ترتیب از پس برگزاری این جلسات، تصمیم گیری ها و سیاستگذاری ها، سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر با تمام اما و اگرهایی که در حاشیه و متن آن قرار دارد، به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران به دبیری رضا مهدوی از ۲۳ تا ۲۸ بهمن سال‌جاری در بخش‌های رقابتی (جایزه باربد) و غیررقابتی همزمان در تهران و استان‌های دیگر برگزار شد.

براساس این گزارش علاوه بر اجراهای مختلفی که در بخش‌های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفت، جایزه باربد، جایزه ترانه، جایزه موسیقی و رسانه، بخش سرود و نشست‌های پژوهشی برنامه‌های دیگر این دوره از جشنواره بود. این در حالی است که تجلیل از فضل الله توکل نوازنده و آهنگساز پیشگام موسیقی ایرانی، همایون رحیمیان آهنگساز و رهبر ارکستر، درویش رضا منظمی نوازنده پیشکسوت موسیقی لرستان و اهدای مدرک درجه یک هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت نمادین به سید جلال الدین محمدیان خواننده موسیقی ایرانی بخش‌های مختلف جشنواره را تشکیل می‌داد.

در بخش جایزه ترانه محمدمهدی سیار و احمد امیرخلیلی به عنوان نفرات برگزیده انتخاب شدند. ضمن اینکه در بخش جایزه گوهرشاد نیز موسیقی «تو خورشیدی میون خاک» به خوانندگی سید محسن حسینی به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد.

اما در بخش معرفی برگزیدگان جایزه باربد این دوره از جشنواره نکیسا هدایت زاده (تصحیح و تشرح رساله ناشناخته در موسیقی از دوره صفوی) و امیرحسین رمضانی (ساختار وجوه اجرایی و امکانات موسیقایی تعزیه در مقایسه با اپرا) به صورت مشترک مقام اول زیرشاخه «رساله های دکتری»، آریا برزن غیبی (بررسی کاربرد و کارکرد موسیقی در حیات فرهنگی اجتماعی زرتشتیان) مقام زیرشاخه «پایان نامه‌های بین رشته ای»، آرین هاشمی (تجزیه و تحلیل ساختار ملودی در چهار مضراب‌های سه گاه و چهارگاه از فرامرز پایور، بیست قطعه پرویز مشکاتیان و موج نو از پشنگ کامکار) مقام زیرشاخه «پایان نامه‌های موسیقی» و امیر شهابی با کتاب (اصول بداهه نوازی موسیقی جز) مقام اول زیرشاخه «کتاب» بخش «رساله و پایان نامه‌های موسیقی» را کسب کردند.

در بخش تک آهنگ‌ها میلاد عرفان پور و سید عماد توحیدی با اثر «قلب وطن» در زیرشاخه «موسیقی نواحی و موسیقی دستگاهی» و مصطفی راغب با اثر «حال نامعلوم» در زیر شاخه «موسیقی پاپ» جایزه باربد را دریافت کردند.

در بخش «آلبوم ها» نیز اثر «قاوال مکتبی» با هنرمندی خدایار خدادوست، اثر «سولدوز» با هنرمندی شاهرخ پناهی فرد، اثر «کوارتت زهی» با هنرمندی محمدامین همایی، اثر «گوش کن» با هنرمندی آرشام خرسند پور، اثر «رقص پروانه» با هنرمندی مصطفی مومنیان و اثر «۲۸ رنگ برای نی» با هنرمندی زمان خیری به عنوان آثار برتر معرفی شدند، این در حالی است که جایزه باربد بخش «آهنگسازی موسیقی دستگاهی» نیز به سعید هنرمند برای اثر «گمشده دل» رسید.

در بخش جایزه باربد بهترین خوانندگی موسیقی دستگاهی هم هادی فیض آبادی برای خوانندگی اثر «قاب خیال» جایزه گرفت و مجتبی عسگری برای اثر «گمشده دل» و «هزار آوا» و حسین علیشاپور برای اثر «فصل باران» دیپلم افتخار دریافت کردند. ضمن اینکه جایزه ویژه اجرای صحنه‌ای هم به مهدی محمدنژاد سرپرست گروه «هفت و هشت» تعلق گرفت. این در حالی است که گروه سرود «نوای مهر» از استان چهار محال و بختیاری به سرپرستی امید بابا میرساطحی نیز به عنوان گروه برتر بخش سرود جشنواره انتخاب شد.

روایت پنجم؛ برگزاری ۲ نمایشگاهی که در نوع خود مهم بودند

برگزاری چهارمین دوره نمایشگاه «سازخانه» بعد از مدت‌ها تعطیلی و برگزاری نخستین نمایشگاه «صنعت موسیقی»، نیز می‌توانند در ردیف مهم‌ترین و خبرسازترین رویدادهای موسیقی سال ۱۴۰۲ به حساب آیند.

رویداد «سازخانه» یکی از مجموعه برنامه‌های مرتبط با خانه موسیقی است که قبل از ماجرای کرونا به واسطه وجود صنفی به نام «کانون سازندگان ساز» در ذیل فعالیت‌های خانه موسیقی ایران تبدیل به یکی از مهم‌ترین و جریان سازترین رویدادهای خانه موسیقی در حوزه ساخت سازهای موسیقی شد.

فرآیندی که متأسفانه از پس حمله وحشیانه ویروس کرونا و اتفاقات اجتماعی این سال‌های کشورمان به طور کامل متوقف شده بود و بعد از سه دوره برگزاری نتوانست به راه خود ادامه دهد. تا اینکه پس از اما و اگرهای فراوان و رایزنی‌هایی که در این مورد به خصوص انجام گرفت، این رویداد موسیقایی مجدداً در مسیر برگزاری افتاد و ماجرا به گونه‌ای پیش رفت که چهارمین دوره این رویداد از روز بیست و پنجم دی ماه به مدت تقریباً یک هفته میزبان مخاطبان موسیقی در تالارها و نگارخانه‌های مختلف خانه هنرمندان ایران بود.

این نمایشگاه که از پس کمبود فعالیت‌های اجرایی هنرمندان موسیقی به ویژه هنرمندان عرصه موسیقی ایرانی که دیگر شرایط برگزاری کنسرت را به دلیل هزینه‌های سنگین آن ندارند، شور و حال خوبی را به فعالان این عرصه داده بود. همچنین تعدادی از مجموعه‌های فعال حوزه ساخت ساز در گونه‌های مختلف موسیقایی نیز به عرضه آثار و محصولات خود پرداختند. فرآیندی که جزو معدود دفعاتی بود که هنرمندان و افراد شاخص حوزه موسیقی ایرانی زیر یک سقف گردهم جمع شدند و به تماشای آثار ارائه شده در آن پرداختند.

اما دیگر رویدادی که در سال ۱۴۰۲ توانست تا چند روز جزو رویدادهای خبرساز موسیقی ایران لقب بگیرد، برگزاری نخستین نمایشگاه «صنعت موسیقی» با هدف معرفی آخرین دستاوردهای موسیقی و ارتباط بیشتر فعالان این حوزه از پنجم تا هشتم دی در محوطه مرکز همایش‌های برج میلاد تهران به ریاست جلال ذکایی و مدیریت هنری فردین خلعتبری بود. کما اینکه حضور محمد اله یاری مدیرکل وقت دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نمایشگاه و برگزاری نشست‌های پژوهشی که سرفصل‌های آن ملهم از انتخاب عناوین پرمساله موسیقی کشورمان بود توانست این رویداد را به عنوان یکی از رویدادهای خبرساز موسیقی معرفی کند.

این نمایشگاه با دربرگرفتن گروه‌های کالایی شامل تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان سازهای موسیقی، آموزشگاه‌های موسیقی، مراکز پژوهشی حوزه موسیقی، ناشران موسیقی، استودیوهای ضبط صدا، استارت آپ‌های موسیقی، ناشران کتاب‌های موسیقی، عرضه‌کنندگان لوازم صوتی و صدابرداری تلاش کرد مرجع مهمی در فعالیت‌های صنفی این حوزه در سال باشد.

«رابطه صنعت موسیقی با اقتصاد ملی و تولید ناخالص ملی»، «قوانین مالکیت فکری آثار موسیقی و نظام حقوقی ایران»، «موسیقی، صنایع خلاق و تحولات تجارت جهانی»، «جایگاه صنفی و حقوقی صنعت موسیقی در نظام برنامه ریزی کشور»، «نقش و تأثیر متقابل موسیقی و تحولات اجتماعی»، «موسیقی و انسان، آرای فقهی و دین» از جمله مباحث مطرح شده این نشست‌های پژوهشی بودند.

به هر ترتیب فرآیند تولید، بازاریابی و فروش محصولات موسیقایی در همه قالب‌هایش به نسبت سال گذشته که از پس التهابات و اتفاقات اجتماعی با فراز و نشیب‌های بسیار زیادی رو به رو شد حداقل در حوزه کنسرت‌های موسیقی پاپ تقریباً مسیر خوب و پرمخاطبی را طی کرد، اما سایر گونه‌های موسیقی به واسطه آسیب پذیری فراوانی که در حوزه مخاطب به دلیل فقدان بسیاری از مؤلفه‌ها دارند، آن گونه که باید نتوانستند برای مخاطبان موسیقی عرض اندام کنند. شرایطی که امید می‌رود در سال ۱۴۰۳ با اجرایی شدن «سند موسیقی» که هنوز از جزئیات آن خبری نیست، شاهد شرایط مطلوب‌تری در جریان فعالیت‌های موسیقی کشورمان به ویژه موسیقی جدی باشیم.