دانشکده ادبیات شیراز و ۷۰ سال تدریس زبان و ادبیات فارسی

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: خیرالله محمودی، استاد دانشگاه شیراز در رشته ادبیات و زبان فارسی است، که امسال هفتادمین سال تأسیس آن است. به همین دلیل و برای آگاهی از سابقه و برنامه‌های این دانشکده با ایشان گفتگویی داشتیم.

مشروح این گفت و گو در ادامه می‌آید؛

* دانشگاه شیراز چه سالی تأسیس شد؟ و دانشکده ادبیات اولین دانشکده این دانشگاه بود؟

به نام خداوند جان و خرد، در سال ۱۳۲۴ در شیراز اول دانشکده پزشکی تأسیس می‌شود و بعد سال ۱۳۳۳ بخش زبان و ادبیات فارسی، یعنی در حقیقت دومین رشته به آن اضافه می‌شود. یک ساختمان به صورت اجاره‌ای می‌گیرند و بعد بخش رشته زبان انگلیسی تأسیس می‌شود؛ یعنی اگر بخواهیم بناهای دانشگاه شیراز را در نظر بگیریم، سال ۱۳۲۴ دانشکده پزشکی و بعد به مرور زمان دانشگاه‌های دیگر تأسیس می‌شود: دانشکده علوم انسانی که شامل زبان و ادبیات فارسی و زبان انگلیسی بود و بعد دانشکده کشاورزی. با این سه دانشکده، دانشگاه شیراز تبدیل به دانشگاه شد، چون شرط تبدیل یک مؤسسه به دانشگاه این است که حداقل باید سه تا دانشکده داشته باشد. امروزه نزدیک به ۷۰ دانشکده و بخش‌های متعدد دارد.

* پایه‌گذار دانشگاه شیراز چه‌کسی بود؟ اولین مدیر و اولین اساتیدش چه کسانی بودند؟

در قسمت دانشکده پزشکی اطلاعی ندارم اما در زبان و ادبیات فارسی اولین کسی که این بخش را راه می‌اندازد دکتر صورتگر بوده است. او بنیانگذار بخش زبان و ادبیات فارسی می‌شود و بعد اساتید دیگری مثل آقای دکتر نورانی وصال، پایه‌گذار بخش زبان و ادبیات فارسی می‌شوند و استادان دیگر را جذب می‌کنند. در سال ۱۳۳۴ به بعد تعدادی از استادان از تهران به صورت پروازی می‌آمدند: مثل آقای استاد علی‌اصغر حکمت، دکتر مظاهر مصفا و یک نفر دیگر که الان در ذهنم نیست. استادانی مثل آقای دکتر علی سامی که در بخش باستان‌شناسی بودند، همچنین از استادان دیگری که با این بخش همکاری می‌کردند آقای دکتر محمدعلی مژده که اصالتاً شیرازی بود. این افراد، استادان اولیه بخش زبان و ادبیات فارسی بودند.

* پس از این تیم اولیه‌ای که دانشکده را پایه‌گذاری می‌کنند و اساتید پروازی که داشتید، چه تغییری در کادر اساتید به وجود می‌آید؟ اطلاعی از نام رؤسای دانشگاه دارید؟

در مورد رؤسای دانشگاه قبل انقلاب الان حضور ذهن ندارم اما بعد از انقلاب، تا آنجایی که در ذهنم هست: آقای دکتر زمانی، آقای دکتر ارشاد و آقای دکتر موذنی بودند. در مورد بخش زبان فارسی اطلاعاتم کامل‌تر هست چون خودم بعد از انقلاب به عنوان دانشجو وارد دانشگاه شیراز شدم.

* شما چه سالی وارد دانشگاه شدید؟

سال ۱۳۶۳ دانشجوی کارشناسی ادبیات فارسی دانشگاه شیراز شدم و بعد باز در دانشگاه شیراز در سال ۶۸ دانشجوی ارشد شدم، و در سال ۷۵ هم دانشجوی دکترای ادبیات فارسی شدم.

* همه مقاطع هم در دانشگاه شیراز؟

بله، در دانشگاه شیراز بودم و با استادان از سال ۶۳ آشنایی دارم؛ از اساتید قبل از انقلاب: آقای دکتر منصور رستگار فسایی که الان بازنشسته شدند و در آمریکا زندگی می‌کنند، آقای دکتر جعفر موید شیرازی، آقای دکتر محمدمهدی جعفری که نهج البلاغه کار کردند، آقای دکتر منوچهر امیری که متأسفانه فوت کردند و دکتر غلامرضا افراسیابی، خانم پوران شجیعی، آقای دکتر خاوری و محمدخلیل رجایی که کتاب معالم‌البلاغه را نوشتند؛ همه این افراد چهره‌های شاخصی بودند که از حدود سال ۴۹ به بعد به دانشگاه وارد شدند و فعالیت داشتند.

* راجع به گرایش‌هایتان در حوزه ادبیات فارسی از جمله ادبیات کودک و نوجوان بگویید!

بله. اولین دوره کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز در سال ۱۳۶۵ در گرایش محض، و در سال ۱۳۶۹ اولین دوره دکترایش تأسیس شد. این گرایش هم در کارشناسی ارشد و هم در دکتری بود. اما امروزه بخش ادبیات دانشگاه شیراز، یک مقطع کارشناسی دارد و چهار مقطع کارشناسی ارشد: در گرایش ادبیات کودک و نوجوان، ادبیات عامه، ادبیات پایداری و ادبیات محض. و چهار گرایش در دوره دکتری دارد: ادبیات عرفانی، ادبیات حماسی، ادبیات غنایی و ادبیات محض. دانشگاه شیراز چند مؤسسه دارد که در دانشگاه‌های دیگر یا نیستند یا در بعضی از دانشگاه هستند. از جمله ما مرکزی داریم به نام مرکز پژوهش‌های علمی که در حقیقت تمام فعالیت‌های پژوهشی اعم از سخنرانی‌ها و جلسات علمی زیر نظر این مرکز انجام می‌شود، مرکز مستقلی است ولی تحت نظر بخش زبان و ادبیات فارسی است. مرکز پژوهش مطالعات ادبیات کودک و نوجوان داریم و تا جایی که من اطلاع دارم در دانشگاه وجود ندارد. می‌دانید اولین جایی که رشته ادبیات کودک و نوجوان را تأسیس کرد، دانشگاه شیراز بود و به‌عنوان یکی از دانشگاه‌های محوری گرایش به این موضوع، ما تقریباً هر سال در اردیبهشت یک همایش داشتیم و معمولاً در سال یا دو سال یک‌بار یک همایش سراسری ملی برگزار می‌کنیم. از جمله ما قطب علمی داریم و می‌دانید که قطب علمی در چند دانشگاه بیشتر نیست: دانشگاه شیراز، دانشگاه تهران، دانشگاه فردوسی مشهد و… حدوداً نزدیک به ۲۰ سال است که قطب علمی داریم. ما دفتر ایران‌شناسی داریم، فردوسی‌شناسی داریم، در دانشگاه نماینده فرهنگستان داریم، نماینده دفتر انجمن ترویج زبان فارسی داریم که در بعضی از دانشگاه‌ها وجود دارد. همه اینها جزو مؤسسات وابسته به دانشگاه شیراز هستند.

* همه در داخل محوطه خود دانشگاه‌اند؟

بله. من اول مشخصاتی از فضای دانشگاه بگویم: جدای از دانشگاه پزشکی، اولین ساختمانی که به نام دانشکده ادبیات و علوم انسانی ساخته شد، در مکانی که اصطلاحاً چهارراه ادبیات و در محور اصلی بناهای باستانی و علمی و فرهنگی شیراز است، بنا شد؛ کنارش حافظیه است، در ضلع شرقی‌اش سعدی هست، همانجا ما ۴۰ مقام را داریم، هفت‌تن را داریم، خواجوی کرمانی را داریم. چون این قسمت در حقیقت محور اصلی ادبی بوده، دانشکده را اینجا تأسیس کردند. پردیس دانشگاه شیراز در اصل مکانی است به نام ارم، نزدیک باغ ارم و بسیار بزرگ است. تمام دانشکده‌ها داخل این پردیسند: دانشکده‌های علوم، دانشگاه علوم انسانی که خودش شامل پنج دانشکده است. منتهی دانشگاه مهندسی فعلاً داخل پردیس نیامده و بیرون از پردیس است. دارند ساختمانش را می‌سازند. اما دانشکده کشاورزی و دانشکده دامپزشکی بیرون از شیراز است؛ یعنی حدود ۱۰ کیلومتری جاده اصفهان شیراز است؛ به دلیل اینکه هر دو نیاز به فضای زیاد دارند، چه برای کشاورزی و چه برای دامپزشکی. بنابراین جایی که ما الان هستیم هنوز همان ساختمانی است که سال ۱۳۴۱ ساخته شده. دانشگاه شیراز می‌خواست بخش ادبیات را ببرد به همان مجموعه پردیس اما بخش ادبیات نپذیرفت و مقاومت کرد. دلیلش هم این بود که ادبیات اصلی همین‌جاییست که ما هستیم، حتی می‌خواستند ساختمان نو به ما بدهند، قبول نکردیم و گفتیم ما در همین ساختمان قدیمی یعنی در همان دانشکده قدیمی سال ۱۳۴۱ می‌مانیم. یعنی بخش ادبیات در همان بخش قدیمی ماند، دانشکده‌ای که نزدیک به ۶۲ سال پیش ساخته شده است.

* دانشگاه شیراز یعنی همان دانشگاه پهلوی پیش از انقلاب؟

بله، گویا محمدرضا پهلوی سفری به آمریکا داشته و دانشگاه پنسیلوانیا را می‌بیند، می‌گوید من دوست دارم در ایران دانشگاهی به همین شکل ساخته بشود. یکی از افراد آنجا مأمور می‌شود که بر اساس متد آن دانشگاه بیاید و در ایران دانشگاهی بنا کند. به این ترتیب دانشگاه شیراز می‌شود دانشگاهی بر اساس طرح آن دانشگاه که در آن ایالت آمریکا بود. الان هم در دانشگاه شیراز به گروه‌های آموزشی، بخش می‌گویند: بخش ادبیات، بخش مهندسی برق و… در حالی که در دانشگاه‌های دیگر می‌گویند گروه. به این دلیل بخش می‌گویند که از همان زمان پهلوی بر اساس آن دانشگاه ایالت آمریکا دیده شده ساخته شد.

* و همان دانشگاهی است که اساتیدش انگلیسی صحبت می‌کردند؟

بله. در دانشگاه پهلوی تا قبل از انقلاب، تنها رشته زبان و ادبیات فارسی به فارسی تدریس می‌شد؛ تمام رشته‌ها به زبان انگلیسی بود.

* اگر اشتباه نکنم برای دوره‌ای قبل از انقلاب فرهنگ مهر رئیس انجمن زرتشتیان، رئیس دانشگاه شیراز بود.

دکتر فرهنگ مهر بود، برای مدتی دکتر جمشید آموزگار رئیس دانشگاه بود. این نکته را هم بگویم که حتی بعد از انقلاب هر دانشجویی که وارد هر بخشی می‌شد واجب بود اول شش واحد انگلیسی بخواند. من خودم از جمله آن دانشجویان بودم. به آن شش واحد می‌گفتند زبان پیش‌دانشگاهی. دانشجو بعد از ورود به دانشگاه موظف بود آن ۶ واحد زبان انگلیسی را بخواند برای تقویت زبانش.

* پس امسال هفتاد ساله می‌شود دانشکده ادبیات، برنامه ۷۰ سالگی دانشگاه شیراز و روز حافظ چیست؟

خدمتتان عرض کنم که ما حدود ۱۱ ماه پیش به این فکر افتادیم که چون بخش زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۳۳ تأسیس شد، بنابراین امسال ۷۰ ساله می‌شود. به همین دلیل تصمیم گرفتیم که این مراسم را برگزار کنیم. در حقیقت مرکز پژوهش‌ها بانی این کار شده و در روز پنجشنبه ۱۹ مهرماه از ساعت ۸ تا ۱۲ ما مراسم داریم. در این مراسم غیر از اینکه کلیپ‌های متعددی در مورد قدمت بخش و قسمت‌های دیگر پخش و اجرا می‌شود، چند نفر از استادان پیشکسوت دانشگاه از جمله آقای دکتر رستگار، آقای دکتر نیری، آقای دکتر موید و آقای دکتر جعفری به صورت حضوری سخنرانی تقریباً کوتاهی دارند و چند نفر، از جمله آقای دکتر حداد عادل، آقای دکتر یاحقی، آقای دکتر شفیعی کدکنی، به صورت مجازی و صوتی در مورد ادبیات فارسی دانشگاه شیراز سخنرانی ۵ الی ۱۰ دقیقه‌ای دارند. همچنین نمایشگاهی از آثار استادان دانشگاه شیراز برپاست. و چون تعدادی از استادان ما که فوت کردند در جوار حضرت حافظ خاک هستند، مثل آقای دکتر مژده، آقای دکتر وصال، آقای دکتر افراسیابی، قرار شده است که بعد از برنامه، همه بر سر تربت این عزیزان هم بروند. این برنامه کلی است و افراد دیگر از نهادهای مختلف هم دعوت هستند.

* برنامه بزرگداشت روز حافظ هم ذیل همین برنامه برگزار می‌شود؟

نه، آن یک برنامه مجزاست. چون بخش ادبیات مرکز حافظ مستقل است. رئیس آن مرکز همکار خود ما آقای دکتر حسام‌پور هست. متصدیان بزرگداشت حافظ برنامه خاص خودشان را دارند.

* خیلی متشکرم آقای دکتر. اگر نکته‌ای باقی مانده می‌شنویم.

نکته این است: ببینید، استادانی در دانشگاه ادبیات شیراز بودند و هستند که در حقیقت همه‌شان چهره‌های کشوری و حتی جهانی هستند. و یک بخش و مرکزی هست که اکثر استادانش تالیفات زیاد دارند در دانشگاه‌های بیرون از ایران، دانشگاه خارج که زبان ادبیات فارسی تدریس می‌شود، اکثراً رفتند، تدریس کردند، فعالیت کردند، و ما باید در دانشگاه‌های دیگر هم که قدمتی دارند این کار را انجام دهیم. ما به زبان و ادبیات فارسی احترام گذاشتیم چون زبان ادبیات فارسی فقط تدریس نیست. برای همین است که جشن ۷۰ ساله گذاشتیم که با حضور افراد مختلف در خبرگزاری‌های مختلف پخش می‌شود. به هر حال این کار باعث می‌شود که زبان و ادبیات فارسی که در حقیقت زبان فرهنگ و ملت ما و دین ما هست بیشتر شناخته بشود و بیشتر به آن اهمیت بدهند و مردم بیشتر با فعالیت این رشته و این زبان که در چه زمینه‌هایی دارند کار می‌کنند آشنا بشوند. و ارج نهادن به افرادی که در این فضا و در این قسمت کار کردند، پژوهش کردند، تحقیق کردند، و این کار احترام به زبان، به علم و به فرهنگ است.