«دو سفرنامه از جنوب ایران» به چاپ سوم رسید

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «دو سفرنامه از جنوب ایران» با تصحیح و اهتمام سید علی آل داود به تازگی توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ سوم رسیده است. چاپ اول این کتاب ۳۴ سال پیش توسط همین انتشارات روانه بازار نشر شده بود.

کتاب «دو سفرنامه از جنوب ایران» روایت دو سفرنامه با عنوان سفرنامه جنوب ایران: نوشته یکی از مأموران رسمی زمان محمدشاه و سفرنامه تهران_ شیراز و شرح منازل بین راه: نوشته محمدحسن میرزا مهندس قاجار است.

نویسنده سفرنامه اول یکی از دیوانیان عصر محمدشاه قاجار است که به دستور وی روز ۲۷ جمادی الاول سنه ۱۲۵۶ هجری قمری از اصفهان به سمت شیراز حرکت کرده و از آنجا راه بوشهر را در پیش گرفته، و از بوشهر به گناوه و عسلویه و بندر دیلم و نواحی دشتی و دشتستان رفته است. گزارش وی بعد از ورود به بندر شیو پایان می‌پذیرد. با توجه به تواریخ یاد شده در عنوان فصول، می‌توان گفت که مسافرتش حدود یک سال طول کشیده است. وی در این سفر وقایع روزانه مسافرت خود را ثبت کرده و به هرجا که رسیده است، وضع جغرافیایی و وضعیت راه‌های آنجا را دقیقاً مورد بررسی قرار داده؛ و چون از فن نقشه برداری مطلع بوده از شهرهای بزرگ نیز نقشه‌هایی برداشته است.

توصیف‌های جغرافیایی این نویسنده دقیق و حتی امروزه نیز قابل استناد است. وی علاوه بر وضعیت شهرها و راه‌ها، به شرح کوه‌های مهم، رودها، منازل بین راه و کاروان سراها نیز پرداخته است. همچنین در اغلب شهرها، تعداد سکنه و محلات و تعداد خانوار مسکون در هر محله را با وسایل و مدارکی که در اختیار داشته احتساب کرده و با آمار و ارقام نشان داده است، به گونه‌ای که می‌توان نوشته‌های او را از مبالغه‌های معمول زمان به دور دانست. به خصوص تحقیقاتی که درباره شهر شیراز و ساکنین و محلات آنجا انجام داده است.

سفرنامه دوم نیز اثر محمد حسن میرزا مهندس (قاجار) و علی خان مهندس است. این دو از مهندسین عصر ناصری و ظاهراً از فارغ التحصیلان دارالفنون بوده اند. از محمدحسن میرزا مهندس غیر از متن حاضر، سفرنامه دیگری بر جای مانده است.

سفرنامه دیگر او که در مجلد بیست و دوم فرهنگ ایران زمین، صفحات ۴۵۹ تا ۴۹۶ به سال ۱۳۵۶ ش به اهتمام استاد دانشمند ایرج افشار به طبع رسیده، راپورت مسافرت او است از شیراز به فسا و دارابجرد و جهرم و خفر و کوار که به سال ۱۳۸۰ ق انجام شده است. این سفر در حقیقت دنباله سفر او از تهران به شیراز است که در ۱۳۷۰ ق آن را انجام داده و مشاهدات خود را در کتاب جداگانه ای (متن حاضر) نگاشته است. مسافرت وی از شیراز به شهرهای استان فارس در زمان حکمرانی فرهاد میرزا معتمد الدوله در ایالت فارس افتاده افتاده است. منظور از آن تهیه گزارشی در خصوص پیش بینی مخارج تسطیح و مرمت راه‌های شیراز به شرهای مجاور آن در استان فارس و تعیین منازل مناسب جهت استراحت اردوی والی بوده است.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

منزل بیستم اردوی همایونی به «مرغ شور» است

چمن معروف به مرغ شور است و جزو بلوک رودشت. فاصله این چمن از مرکز شهر سه فرسخ است. راه آن پس از عبور پل خواجو اندکی صاف و بعد منتهی به ماهوری شود معروف به هزاردره که تقریباً نیم فرسخ طول آن است و مجدداً متصل به صحرای صاف مسطح همواری می‌شود که چمن مرغ شور در آن واقع و الی قریه مختصر موسوم به قلعه شور ممتد است؛ در تمام راه کالسکه با کمال سهولت و خوبی سیر می‌کند و مانعی و خرجی ندارد در امتداد راه ابداً آبی از هیچ قبیل یافت نشود مگر در هزار دره چشمه ناگوار مختصری است.

شکارگاه مرغ بسیار معروف و در تمام این جلگه آهو و در حدود کوهستان غربی راه به فاصله یک فرسخ که موسوم به کوه صفه است، شکار کوهی یافت شود و این چمن بسیار مرتع خوبی است و در اول بهار نهایت باشکوه. قریه قلعه شور که دارای ده خانوار رعیت و عمارت مختصر اربابی و سر در باصفایی مشرف به باغ جدید الاحداث کم میوه و کاروان سرای قافله اندازی کم وسعت نوسازی است، ملکی بندگان حضرت ظل السلطان و در طرف جنوبی اصفهان واقع شده، آبش از یک رشته قنات مایل به شوروی و غیر گوارا که از سمت جنوب قریه می‌آید، هوایش در تابستان بسیار گرم و در اطرافش کوه‌های سنگی خشک نمودار است و در محاذی قریه کاروان سرای قدیمی متروک و چاپارخانه دولتی است و کمی آب شیرین خوب دارد. سیم تلگراف خط شیراز از نزدیکی آن عبور می‌کند. در فصل بهار چمن مرغ شور کمی آب می‌دهد و باید از راه چاپارخانه وارد قریه شد که عبور از چمن مایه زحمت است.

چاپ سوم این کتاب با ۲۹۲ صفحه و شمارگان ۳۵۰ نسخه عرضه شده است.