فصلنامه «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» منتشر شد
به گزارش خبرگزاری مهر، صدوپانزدهمین شماره (چهارمین شماره از بیست‌ونهمین دوره) فصلنامه علمی پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» حاوی شش مقاله به صورت الکترونیکی توسط معاونت برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور منتشر شد.
در این شماره، شش مقاله با عناوین «شناسایی و اولویت‌بندی صلاحیت‌های حرفه‌ای کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران» از منصور کوهی رستمی، دنیا صفایی و عبدالحسین فرج‌پهلو؛ «تحلیل تراکنش‌های امانت و استفاده از منابع اطلاعاتی توسط کاربران: مطالعه موردی کتابخانه‌های عمومی استان ایلام» از طاهره رستمی و فرامرز سهیلی؛ «میزان به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی در کتاب‌های داستانی کودکان» از زینب ستایش مرام، معصومه جعفری، محسن نوکاریزی و مریم بردبار؛ «نیازسنجی حرفه مشاور اطلاعات» از نادیا گونیلو، علی عظیمی و محمد زره‌ساز؛ «شناسایی مؤلفه‌های مدل درآمدزایی کتابخانه‌های عمومی ایران» از امیدعلی مقیمی، زهره میرحسینی و سعید غفاری؛ و «دین و قضاوت ربط: بررسی تأثیر شاخص‌های دینداری کاربران بر قضاوت ربط» از فائزه فرهودی منتشر شده است.
مقاله «شناسایی و اولویت‌بندی صلاحیت‌های حرفه‌ای کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران» با روش آمیخته اکتشافی انجام شده است. در بخش کیفی، با روش فراترکیب، از میان ۶۱ مدرک فارسی و انگلیسی، چهار عامل به‌عنوان صلاحیت‌های حرفه‌ای کتابداران کتابخانه‌های عمومی شناسایی شدند. عامل «توانایی» شامل دو مؤلفه اصلی توانایی تخصصی و توانایی فکر در ۹ مولفۀ فرعی، عامل «ویژگی» شامل دو مؤلفه اصلی ویژگی‌های شغلی و رفتاری در ۱۹ مؤلفه فرعی، عامل «مهارت‌ها» شامل چهار مؤلفه اصلی مهارت‌های مدیریتی، اجتماعی، شغلی و فناوری در ۳۲ مؤلفه فرعی و در نهایت عامل «دانش» شامل دو مؤلفه دانش مربوط به جامعه و دانش تخصصی در ۱۲ مؤلفه فرعی مفهوم‌پردازی شده است. تجزیه و تحلیل داده‌های کمی نشان می‌دهد که به ترتیب، عوامل دانش، مهارت، توانایی و ویژگی مهم‌ترین صلاحیت برای کتابداران کتابخانه‌های عمومی ایران شناخته می‌شوند.
«تحلیل تراکنش‌های امانت و استفاده از منابع اطلاعاتی توسط کاربران: مطالعه موردی کتابخانه‌های عمومی استان ایلام» مقاله‌ای است که با بهره‌گیری از فنون داده‌کاوی، اطلاعات جمعیت‌شناختی تأثیرگذار بر رفتار مطالعاتی اعضا را بررسی و الگوهای استفاده از منابع اطلاعاتی توسط این جامعه ناهمگن استخراج می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان داد گروه‌های مختلف استفاده‌کننده از منابع اطلاعاتی دانشجویان علاوه بر مطالعه کتاب‌های درسی خود، موضوعاتی مانند تاریخ ایران و دین اسلام را مطالعه کرده‌اند. به لحاظ بُعد جنسیت، خانم‌های دارای مدرک تحصیلی کارشناسی به مطالعه موضوعاتی در زمینه ادبیات و زبان فارسی و داستان علاقه‌مند بودند. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهنده آن است که آقایانِ دارای مدرک تحصیلی دیپلم به موضوعاتی دربارۀ دین اسلام علاقه‌مند بودند و این گروه نسبت به بازگشت کتاب‌های خود احساس مسئولیت داشتند. از نظر جنسیت و تأثیر آن بر موضوعات مورد مطالعه، خانم‌هایی که از نظر تحصیلات در مقطع کارشناسی بوده و از نظر شغل، خود را در گروه مشاغل آزاد معرفی کرده‌اند، به رده‌های ادبیات و زبان فارسی و داستان علاقه نشان داده‌اند و در بازگشت کتاب‌های خود تأخیری نداشته‌اند.
مقاله «میزان به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی در کتاب‌های داستانی کودکان» با استفاده از روش تحلیل محتوای ۸۰ عنوان کتاب داستان تألیفی منتخب توسط شورای کتاب کودک برای گروه سنی «ج» در طی سال‌های ۱۳۹۷-۱۳۹۹ به این نتیجه رسید. میزان به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی در کتاب‌های داستانی ۹/۳۸ درصد بود. طبق نتایج آزمون فریدمن، بین اولویت مؤلفه‌های کارآفرینی اختلافی معنادار وجود داشت، به‌طوری که مؤلفه‌های خلاقیت و نوآوری، و نیاز به موفقیت پرکاربردترین مؤلفه‌ها و سپس به‌ترتیب مؤلفه‌های نیاز به استقلال، خطرپذیری، تحمل ابهام و مرکز کنترل درونی قرار داشتند. در سطح جامعه، به‌طور متوسط میزان توجه به هریک از مؤلفه‌های کارآفرینی به این شرح بود: مؤلفه خلاقیت و نوآوری ۵/۳۶ تا ۵/۵۷ درصد؛ مؤلفه نیاز به موفقیت ۸/۳۳ تا ۵/۵۳ درصد؛ مؤلفه نیاز به استقلال ۶/۲۸ تا ۶/۵۲ درصد؛ مؤلفه خطرپذیری ۵/۲۶ تا ۵/۴۸ درصد؛ مؤلفه تحمل ابهام ۲۲ تا ۴/۴۴ درصد؛ و مؤلفه مرکز کنترل درونی ۲۲ تا ۳۷ درصد. همچنین، پس از بررسی ۳۰ عنوان کتاب داستان، تنها ۷ عنوان کتاب داستان با دارا بودن بیش از نیمی از مؤلفه‌های کارآفرینی در زمره آثار غنی و مناسب برای آموزش کارآفرینی قرار گرفتند. در این میان، داستان «پوشکا» غنی‌ترین اثر از نظر به‌کارگیری مؤلفه‌های کارآفرینی شناخته شد.
مقاله «نیازسنجی حرفه مشاور اطلاعات» با رویکرد کیفی و مصاحبه با متخصصان انجام شده است. در خصوص نیازهای ایجاد حرفه مشاوره اطلاعات، ۳۲ مقوله مشتمل بر ۵۸۰ مؤلفه استخراج شد. از مهم‌ترین نیازهای جاری، می‌توان سواد اطلاعات سلامت، ورود به فرایندهای صنعتی، تاب‌آوری در مقابل آشوب و شرایط غیرمترقبه و کاریابی و تغییر شغل را ذکر کرد. برای نیازهای آستانه‌ای یا مرزی، می‌توان اقتصاد بازیافتی، یکپارچگی با هوش مصنوعی، هوش مصنوعی زایا، هویت مجازی و شبکه‌های اجتماعی و زمینه‌های صنعتی و تجاری مرتبط با ژنوم انسان را ذکر کرد. نیازهای بی‌پاسخ شامل مضامینِ بین‌المللی‌سازی و سازگاری فرهنگ سازمانی، داده‌های چندوجهی، افزایش عدم قطعیت و نیاز به نوآوری، استفاده عمومی از انرژی‌های پاک، تقابل شفافیت و منافع سازمان، و امنیت و محرمانگی در متاورس است. نیازهای آتی نیز مضامین شامل افزایش خطوط قرمز و فرایندهای فزاینده اداری، زبان رمزگونه علم، زندگی ابری و انسان سایبورگی می‌شود.
مقاله «شناسایی مؤلفه‌های مدل درآمدزایی کتابخانه‌های عمومی ایران» با استفاده از روش فراتحلیل نشان می‌دهد که در سطح اطمینان ۹۵ درصد، افراد، مکان، محصول، تشویق و ترغیب، قیمت، کیفیت خدمات، تعامل با مخاطب و شخصی‌سازی خدمات از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر درآمدزایی در کتابخانه‌ها هستند. افراد دارای اندازه اثر قوی بوده و مؤلفه‌های مکان، محصول، تشویق و ترغیب و قیمت دارای شدت تأثیر متوسط هستند. شدت اثر مؤلفه‌های کیفیت خدمات، تعامل با مخاطب و شخصی‌سازی خدمات، ضعیف است. ایجاد تعادل بین درآمدزایی و مأموریت اصلی از ملاحظات مهم برای کتابخانه‌های عمومی است. کتابخانه‌ها می‌توانند با تکیه بر راهکارهایی مانند تمرکز بر ارایه خدمات و منابع باکیفیت، اولویت‌بندی نیازهای جامعه، شفاف‌سازی جریان درآمدزایی و تمرکز بر اهداف و رسالت کتابخانه‌های عمومی، به برقراری این تعادل کمک کنند. ایجاد زیرساختهای مناسب با تغییرات و تحولات حاصل از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و ایجاد نظامهای اطلاعاتی منسجم، ارایه خدمات اطلاعاتی متنوع، تدوین برنامهها و راهبردهای مناسب برای تبلیغ محصولات، اصلاح ساختار کاری کتابخانه، همکاری و ارتباطات مناسب با دیگر سازمانهای کارآفرین و افراد خیّر، جذب کتابداران و متخصصان خلاق و دعوت از متخصصان حوزههای مختلف علمی برای ارایه مشاوره اطلاعاتی، ارزیابی خدمات و محصولات ارائه‌شده و عرضۀ خدمات مطابق با نیازهای اطلاعاتی کاربران از جمله اقداماتی است که سبب بهبود و ارتقای جریان درآمدزایی در کتابخانه‌ها می‌شود.
آخرین مقاله این شماره با عنوان «دین و قضاوت ربط: بررسی تأثیر شاخص‌های دینداری کاربران بر قضاوت ربط» با استفاده از روش پیمایشی-توصیفی انجام شده است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که کاربران در مؤلفه رفتار تعاملی جستجوی اطلاعات، میانگین بالاتری نسبت به مؤلفۀ عملکرد تعاملی دارد. رتبۀ شاخص‌های دینداری برحسب میانگین، به‌ترتیب به ابعاد مناسکی، اعتقادی، عاطفی و پیامدی تعلق دارد. نتایج رگرسیون چندگانه نشان داد بُعد مناسکی و رفتاری کاربران (همچون عبادت، نماز، شرکت در آئین‌های دینی خاص، روزه گرفتن و…) و بُعد اعتقادی و باورهای دینی بر افزایش قضاوت ربط تأثیرگذار هستند، اما دو بُعد پیامدی و عاطفی تأثیری بر قضاوت ربط کاربران ندارند. به عبارت دقیق‌تر، یافته‌ها نشان می‌دهد با وجود تغییر در بُعد عاطفی کاربران، یعنی تغییر در میزان عواطف، تصورات و احساسات مربوط به داشتن رابطه با جوهری ربوبی همچون خدا یا واقعیتی غایی یا اقتداری متعالی، میزان قضاوت ربط آنان تغییری نخواهد داشت. همچنین با وجود ایجاد تغییر در بُعد پیامدی دین، یعنی تغییر در تأثیرات باورها، اعمال، تجارب و دانش دینی بر زندگی روزمره کاربران، میزان قضاوت ربط آنان تغییری نشان نمی‌دهد.
علاقه‌مندان می‌توانند نسخه الکترونیکی شماره زمستان سال ۱۴۰۲ فصلنامه علمی‌پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» را از طریق پایگاه اینترنتی نهاد کتابخانه های عمومی کشور دریافت کنند.
