ویژگی‌های ادبیات فارسی و اقتباس مستقیم از آثار ادبی

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: استفاده از ادبیات فارسی در آثار سینمایی و تئاتر از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است و نقش مهمی در تقویت هویت فرهنگی، غنای هنری و جذابیت آثار ایفا می‌کند. هرچند امروزه می‌توان پویانمایی (انیمیشن) را هم برای استفاده از این ذخیره ارزشمند ادب و فرهنگ در شمار آورد. ادبیات فارسی با داشتن ویژگی‌های غنی و متنوع، منبعی الهام‌بخش برای ساخت انواع آثار تصویری و فیلم و تئاتر است. دارا بودن داستان‌های جذاب، مفاهیم فلسفی و عرفانی، و زیبایی‌های زبانی، بستری گسترده برای اقتباس‌های سینمایی و نمایشی فراهم می‌کند.

در ادامه به چند ویژگی این ادبیات که آن را برای آثار تصویری مستعد می‌کند می پردازیم:

داستان‌محوری و روایت‌های قوی

ادبیات فارسی سرشار از داستان‌های جذاب، پر تعلیق و پر کشمکش است که ساختار دراماتیک قوی دارند. ادبیات داستان‌های حماسی که مهمترینش شاهنامه فردوسی است و روایت‌های پهلوانی و اسطوره‌ای را به تصویر می‌کشد، ادبیات غنایی و داستان‌های عاشقانه مانند خسرو و شیرین و لیلی و مجنون که موضوعات احساسی و انسانی دارند و بخش بزرگی از روابط انسانی و فرهنگ و تاریخ جوامع ساکن در این سرزمین را بیان می‌کنند، داستان‌های نمادین و عرفانی مانند منطق‌الطیر عطار و داستان‌های مثنوی که از تمثیل و نماد برای بیان مفاهیم عمیق استفاده می‌کنند، و داستانهای ادبیات تعلیمی که هدف اصلی شأن پرورش شخصیت‌های انسانی و سجایای اخلاقی است، مانند بوستان سعدی و کلیلیه و دمنه و مرزبان نامه. در مجموع آثار کلاسیک ادبیات فارسی به دلیل وجود شخصیت‌های چندلایه و موقعیت‌های دراماتیک، برای اقتباس نمایشی و سینمایی بسیار مناسب‌اند.

مضامین جهانی و انسانی

ادبیات فارسی مضامینی را بیان می‌کند که فرازمانی و فرامکانی هستند، مضامینی که ارزش شأن از میان نمی‌رود و کهنه نمی‌شوند. مانند عشق و محبت که یکی از محورهای اصلی در آثار شاعران بزرگی چون نظامی، حافظ، سعدی و مولوی است. عدالت و مبارزه با ظلم که مضمون بیشتر داستان‌های حماسی و قهرمانی هستند، جستجوی معنویت و حقیقت که در آثار عرفانی مثل مثنوی و گلشن راز و منطق الطیر برجسته است. این مضامین قابلیت انتقال به زبان تصویر و اجرا را دارند و هرچند خاستگاهشان ایران بزرگ فرهنگی است، می‌توانند فارغ از زبان و سرزمین با مخاطبان جهانی ارتباط برقرار کنند.

استفاده از نماد و تمثیل

ادبیات فارسی مملو از نمادها و تمثیل‌های قدرتمند است که می‌توانند به شکل بصری در سینما و تئاتر نمایش داده شوند، نمونه‌هایی مثل هدهد و سیمرغ و پرندگان داستان‌های منطق الطیر، حی بن یقظان و تمامی داستانهای سفرهای عارفانه، اساطیر و نمادهای اسطوره‌ای در شاهنامه و دیگر منظومه‌های اساطیری، شخصیت‌های تاریخی و فرهنگی مانند عرفا و شاهان و وزیران و بزرگان در سرزمین‌های این حوزه تمدنی که در ادبیات عاشقانه و عرفانی و تعلیمی به آنها اشاره شده است، مانند حاتم طایی و خسرو پرویز و بهرام گور و بزرگمهر و انوشیروان و… این نمادها به دلیل چندلایه بودن، به ویژه در آثار بصری، جذابیت و عمق می‌آفرینند.

زیبایی‌های زبانی و شاعرانه

زبان فارسی با غنای ادبی و موسیقی درونی خود، ابزاری برای خلق دیالوگ‌های تأثیرگذار است. بررسی هر کدام از این آثار نشان می‌دهد که بسیاری از آنها معادل فیلمنامه‌های امروز دیالوگ نویسی‌های دقیق دارند، استفاده از این داستانها، اشعار و نثر فاخر می‌توانند به صحنه‌های نمایشی عمق ببخشد.

تنوع ژانرها

ادبیات فارسی گستره‌ای از ژانرها را در بر می‌گیرد:

ادبیات حماسی: برای ساخت آثار اساطیری، پرهیجان و ماجراجویی.

ادبیات غنایی: برای تئاتر و آثار تصویری و سینمایی رمانتیک و درام‌های احساسی.

ادبیات عرفانی: برای فیلم‌های عمیق و فلسفی یا تئاترهای معناگرا.

ادبیات تعلیمی: برای آثار تلویزیونی و سینمایی به ویژه در حوزه کودکان.

ادبیات طنز: مانند حکایات عبید زاکانی و لطایف سعدی.

این تنوع ژانر، فرصت‌های بیشماری برای اقتباس ایجاد می‌کند.

ظرفیت های بصری و طراحی صحنه

بسیاری از آثار ادبی فارسی دارای تصاویر ذهنی قوی و صحنه‌های درخشان هستند که برای سینما و تئاتر مناسب‌اند:

وصف طبیعت در اشعار سعدی و نظامی، صحنه‌های بزم و رزم و نبرد و شکار و مذاکره در شاهنامه، تجسم مفاهیم عرفانی در روایت‌های مثنوی و منظومه‌های عرفانی دیگر مانند سفر مرغان در منطق‌الطیر.

ارزش‌های فرهنگی و تاریخی

ادبیات فارسی حامل ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و هویتی است که می‌تواند در بازنمایی تمدن ایرانی و معرفی ارزشهای اخلاقی و انسانی برخاسته از این فرهنگ مورد استفاده قرار گیرد. در سراسر شاهنامه به عنوان سند هویت ملی ایران و در روایت‌های تاریخی ویژگی‌هایی مانند حق طلبی و جوانمردی و دیگر دوستی، دادگری و بیدادستیزی، آبادگری و سازندگی، فروتنی و مهرورزی و بسیاری دیگر از سجایای اخلاقی به اشکال مختلف بروز پیدا می‌کنند. از سوی دیگر بازآفرینی اسطوره‌های ایرانی، به عنوان ریشه‌های مهمی از هویت ایرانی در داخل و خارج کشور مورد استقبال خواهد بود. همچنین آموزه‌های اخلاقی و معنوی موجود در ادبیات تعلیمی و غنایی و عرفانی ما، فراتر از مرزهای کنونی است و ارزش جهانی داشته و بخشی مهم از میراث بشری قلمداد می‌شود.

با رسیدن فصل جشنواره‌های هنری و ادبی فجر، یادآوری این نکته ضروری می‌نماید که ادبیات فارسی با عمق مفاهیم، جذابیت داستان‌ها و زیبایی زبان، منبعی بی‌پایان برای ساخت آثار سینمایی و تئاتری و بصری است. استفاده خلاقانه از این گنجینه می‌تواند به تولید آثاری ماندگار و تأثیرگذار منجر شود که هم ارزش‌های فرهنگی ایران را حفظ کند و هم در عرصهٔ بین‌المللی بدرخشد.