پیامدهای آگرو-ترامپیسم در سپهر تجارت غذا و کشاورزی

به گزارش خبرنگار مهر، حسین شیرزاد، تحلیلگر توسعه کشاورزی پس از سکان‌داری دونالد ترامپ در دولت آمریکا در خصوص تأثیر این امر در تجارت غذا جهان برای مهر نوشت، بر اساس گزارش جدیدی از «رابوبانک» با عنوان پیامدهای بازگشت ترامپ بر غذا و کشاورزی جهانی، این واقعیت تحلیل شده که بازگشت ترامپ و تغییر سیاست‌های ناشی از آن، چشم‌انداز پیچیده‌ای را برای تجارت جهانی غذا و کشاورزی ایجاد می‌کند.

پیامدهای این تغییرات شامل اختلالات بالقوه در روابط تجاری تثبیت شده، تغییر در تقاضای صادرات و افزایش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها به طور یکسان است که با تعادل ظریفی که تورم، رفتار مصرف‌کننده و پویایی تجارت بین‌المللی را در آینده شکل می‌دهد، برجسته می‌شود. بازگشت ترامپ ممکن است بازارهای کشاورزی جهانی را در سال ۲۰۲۵ میلادی متزلزل کند، احتمالاً نظم تجاری جدیدی را بیافریند. در سال ۲۰۲۴، بازار بین‌المللی کشاورزی شاهد کاهش قابل‌توجهی در قیمت غلات عمده، دانه‌های روغنی و شکر بود، در حالی که محصولات گرمسیری مانند کاکائو، قهوه و روغن نخل با افزایش قیمت مواجه شدند. در مقابل این پس‌زمینه، کشاورزان در سراسر جهان در میان خطرات فزاینده تغییرات آب و هوایی و عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیکی وارد سال جدید می‌شوند.

پس از ۳ تا ۴ دهه جهانی شدن، جهان اکنون در حال گذار به سمت مرحله جهانی‌زدایی اقتصادی و سیاسی است. این تغییر در سال ۲۰۲۴ شتاب گرفت و پیش بینی می‌شود در سال‌های آینده تشدید شود. برخی کارشناسان حدس می‌زنند که پیروزی بالقوه ترامپ در ایالات متحده می‌تواند نقطه عطف قطعی در مرزهای اقتصاد شبکه ای باشد و پایان جهانی شدن را نشان دهد. به هر حال بی تردید تأثیر سیاست‌های ترامپ بسیار فراتر از مرزهای ایالات متحده است و به طور بالقوه چشم‌انداز کشاورزی جهانی را تغییر می‌دهد.

ترامپ بارها گفته است که قصد دارد بر واردات تعرفه وضع کند، سخنان وی، صنعت کشاورزی را برای تلافی احتمالی شرکای تجاری علیه محصولاتش در حالت آماده‌باش قرار داده است. هشدارهای مداوم او در مورد اعمال تعرفه‌ها بر کشورهای مختلف ممکن است باعث ایجاد تعرفه‌های تلافی‌جویانه از سوی حتی متحدان اروپایی شود. این سیاست می‌تواند حاشیه سود کشاورزان را کاهش دهد زیرا آنها تلاش می‌کنند در بازار بین‌المللی رقابتی باقی بمانند.

در واقع، سنگ بنای سیاست‌های پیشنهادی ترامپ برای تجارت کشاورزی، اجرای تعرفه‌های جهانی بر واردات است که تعرفه ۶۰ درصدی بر کالاهای چینی اعمال می‌کند. این موضع تهاجمی موجی از شوک به جامعه کشاورزی وارد کرده است. تعرفه جهانی پیشنهادی ترامپ بر واردات کالاهای آمریکایی و تعرفه بالقوه ۶۰ درصدی واردات کالاهای چینی احتمالاً منجر به اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه از سوی چین و سایر کشورهای آسیب دیده خواهد شد. تجارت کشاورزی ایالات متحده و چین بیش از ۲۵ درصد از صادرات جهانی سویا را تشکیل می‌دهد که به طور بالقوه توسط سیاست‌های جدید ترامپ تغییر می‌کند.

جنگ تجاری آمریکا و چین

این اقدامات، همراه با تقویت مورد انتظار دلار آمریکا، تأثیر منفی بر صادرات مواد غذایی و کشاورزی ایالات متحده خواهد داشت. در طول جنگ تجاری با چین، ترامپ به کشاورزان پول زیادی داد تا زیان‌هایشان را جبران کند، زیرا صادرات به چین به شدت کاهش یافت. ترامپ متعهد شد که این بار در قبال چین قاطع‌تر عمل کند و خواستار اعمال تعرفه‌های ۶۰ درصدی بر کالاهای چینی شد. از سال ۲۰۱۸، پس از اینکه ترامپ بر ۳۰ میلیارد دلار از کالاهای چینی تعرفه وضع کرد و چین اقدام تلافی‌جویانه کرد، سهم ایالات متحده از واردات سویا چین از ۴۰ درصد به ۱۸ درصد کاهش یافت. به موازات آن، بر اساس داده‌های گمرک چین، سهم برزیل از ۴۶ درصد به ۷۶ درصد افزایش یافت.

چین همچنین سویا بیشتری از آرژانتین، اوکراین و استرالیا خریداری کرده است. چینی‌ها روی ذخایر راهبردی بی‌سابقه سویا نشسته‌اند، به طوری که به آنها اهرمی در مذاکرات تجاری می‌دهد. در عین حال، آنها بیشتر به برزیل متکی هستند. شاید نیازی به ایالات متحده نداشته باشند، آنها در حال دور شدن از ایالات متحده هستند و نیازهای خود را در کوتاه مدت برآورده می‌کنند. برای برزیل، تنش بین ایالات متحده و چین می‌تواند صادرات سویا و ذرت برزیل به چین را افزایش دهد. همچنین می‌تواند فرصت‌های بیشتری برای صادرات گوشت گاو و… که برزیل به چین داشته باشد.

پررنگ شدن نقش برزیل در تجارت غذا

به دلایل ژئوپلیتیکی، برزیل صادرات ذرت بیشتری را به کشورهای مختلف آغاز کرده و در برخی موارد از ایالات متحده پیشی گرفته است. بنابراین، برزیل دوباره می‌تواند از تشدید جنگ تجاری آمریکا و چین سود ببرد، در حالی که اروپا، آفریقا و آسیای جنوب شرقی ممکن است بسته به سطح اختلالات تجاری و سازگاری و انعطاف‌پذیری زنجیره‌های ارزش خاص، اثرات منفی محدود و قابل مدیریتی ببینند.

در این رابطه شرکت‌های اروپایی می‌توانند صادرات خود به ایالات متحده را به میزان قابل توجهی کاهش دهند و اقدامات تلافی‌جویانه‌ای را اعمال کنند که ممکن است به یک درگیری تجاری گسترده‌تر تبدیل شود. از طرف دیگر، سیاست‌های ترامپ مبنی بر تقویت دلار آمریکا و کاهش رقابت پذیری ایالات متحده در بازارهای جهانی به نفع صادرات غلات، دانه‌های روغنی، لبنیات و گوشت گاو استرالیا و نیوزلند خواهد بود. اما افزایش تعرفه‌های وارداتی ایالات متحده بر کشورهایی که دارای مازاد تجاری بزرگ با ایالات متحده هستند، فشار اقتصادی منفی بر این صادرکنندگان ایجاد می‌کند، زیرا آنها به شدت به صادرات به ایالات متحده متکی هستند.

در سال ۲۰۲۳، ایالات متحده محصولات کشاورزی به ارزش ۱۹۵ میلیارد دلار از جمله میوه‌ها و سبزیجات، شکر، پنیر، روغن‌های گیاهی، قهوه و کاکائو وارد کرد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که ترامپ ممکن است در ۱۰۰ روز اول خود تعرفه ۵ تا ۱۰ درصدی را بر همه کالاهای وارداتی اعمال کند و تعرفه‌ها بر واردات چین به طور بالقوه به ۶۰ درصد برسد. احتمالاً این امر موجب اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه علیه ایالات متحده می‌شود که بر صادرات محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد. در خصوص قضیه چین باید یادآوری کرد که چین، یکی از خریداران عمده محصولات کشاورزی ایالات متحده، ۱۹ درصد از صادرات محصولات کشاورزی ایالات متحده را در سال ۲۰۲۳ خریداری کرد. در آن سال ایالات متحده صادرات کشاورزی ۳۴ میلیارد دلاری داشت. بنابراین، این امکان وجود دارد که جنگ تعرفه‌ای با چین بتواند صادرات محصولات کشاورزی ایالات متحده را تا سال ۲۰۲۵ به نصف کاهش دهد. البته در دو سال گذشته، تعرفه‌های تلافی‌جویانه چین باعث کاهش ۳۷ درصدی درآمد کشاورزی ایالات متحده شده است، زیرا چین به طور فزاینده‌ای واردات خویش را از کشورهای دیگر تأمین می‌کند.

انتظار می‌رود که تعرفه‌های تلافی‌جویانه چین بر صادرات سویای آمریکا تأثیر بگذارد، زیرا سویا بزرگترین صادرات کشاورزی این کشور به چین است. طی سال گذشته، قیمت سویا در بازارهای بین‌المللی ۲۵ درصد کاهش یافت. در نتیجه هرگونه اقدام بیشتر از سوی چین باعث تشدید ضرر برای کشاورزان سویا در ایالات متحده می‌شود. با این حال، اگر توافق تجاری بین ایالات متحده و اتحادیه اروپا (EU) حاصل شود، اتحادیه اروپا می‌تواند واردات سویا و آرد سویا را از آمریکای جنوبی به ایالات متحده منتقل کند. در سال ۲۰۱۸، زمانی که ترامپ بر چین تعرفه وضع کرد، چین تلافی کرد و سهم آمریکا از واردات سویا خود را از ۴۰ درصد به ۱۸ درصد کاهش داد. در این مدت، سهم برزیل از ۴۶ درصد به ۷۶ درصد افزایش یافت.

چین همچنین خرید از آرژانتین، اوکراین و استرالیا را افزایش داد. سناریوی مشابهی ممکن است این بار رخ دهد. در بازار جهانی گندم، روسیه به عنوان یک تأمین کننده اصلی ظاهر شده و کنترل قابل توجهی بر قیمت‌ها اعمال می‌کند. پیش از این، چین بزرگترین خریدار محصولات کشاورزی آمریکا بود، اما در دوره اول ترامپ، سیاست‌های تعرفه‌ای باعث شد چین مقادیر زیادی غلات و دانه سویا را از آمریکای جنوبی و روسیه تأمین کند.

کارشناسان تاکید می‌کنند که چین تضمین عرضه را بر ملاحظات قیمتی در اولویت قرار می‌دهد. تجارت کشاورزی همچنان تحت تأثیر ژئوپلیتیک خواهد بود و صادرات ایالات متحده را کاهش خواهد داد. شبح نزدیک جنگ‌های تجاری و تعرفه‌ها به اختلال احتمالی در صادرات مواد غذایی و کشاورزی ایالات متحده منجر شده و خطر تشدید جنگ‌های تجاری بر بخش‌های مختلف اقتصادی سیاسی تأثیر می‌گذارد. اصولاً عدم اطمینان در بازارهای جهانی منجر به نوسان قیمت می‌شود؛ ضمن اینکه تأثیر این سیاست‌ها می‌تواند به ویژه برای کالاهای کلیدی مانند سویا، ذرت و گندم شدید باشد.

در اجلاس اخیر بریکس در کازان، روسیه پیشنهاد ایجاد یک بورس بین‌المللی جدید آتی غلات را با هدف کاهش اتکا به بازارهای غربی-دلارزدایی- داد. با وجود نقش اساسی آنها در تجارت جهانی کشاورزی – تولید و مصرف ۴۴ درصد غلات جهان و ۲۵ درصد از صادرات جهانی غلات – در کشورهای بریکس تبادل بین‌المللی وجود ندارد. آنها در صادرات برنج (۳۹ درصد)، گندم (۳۳ درصد) و ذرت (۲۳ درصد) غالب هستند.

ضرورت سازگاری با شرایط متغیر بازار

در شرایط ژئوپلیتیک قطبی، ایالات متحده و اتحادیه اروپا ممکن است با چالش نهاده مواجه شوند. کشورهای BRICS بیشتر نیتروژن، فسفر و پتاس مورد استفاده در کودها را تولید می‌کنند و کشورهای G۷ دسترسی محدودی به فسفر دارند.

در تصویر نهایی، تغییرات تعرفه‌ها می‌تواند تا ۴۰ درصد از صادرات محصولات کشاورزی ایالات متحده را تحت تأثیر قرار دهد که ارزش تجارت سالانه آن میلیاردها دلار است. طبق آمارUSDA، ایالات متحده تقریباً ۶۰ درصد از میوه‌های تازه و ۳۸ درصد از سبزیجات خود را وارد می‌کند. بنابراین، تعرفه‌های وارداتی می‌تواند دسترسی به این کالاها را سخت‌تر کند و جدای از خانواده‌های کم درآمد، کشاورزان خرده پا و شرکت‌های کشاورزی را حداقل در ۲۳ کشور متعامل در تجارت کشاورزی با آمریکا، هدف قرار دهد. تأثیر بر بازارهای صادراتی سویا مهم‌تر است چون دانه سویا در خط مقدم روابط تجاری کشاورزی ایالات متحده و چین قرار دارد و هرگونه تغییر در سیاست می‌تواند پیامدهای عمیقی برای این کالای حیاتی داشته باشد.

پتانسیل اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه از سوی چین می‌تواند به طور قابل توجهی الگوهای تجاری تثبیت شده را مختل کند و تولیدکنندگان سویای آمریکا را مجبور به جستجوی بازارهای جایگزین کند. ملاحظات کلیدی برای بازار سویا نظیر از دست دادن احتمالی سهم بازار در چین برای رقبایی مانند برزیل، ضرورت تنوع بخشی به مقاصد صادراتی تأثیر منفی بر قیمت سویای داخلی و درآمد مزرعه خواهد گذارد.

همچنین، پویایی تجارت کشاورزی ایالات متحده و چین و روابط بین ایالات متحده و چین در شکل دادن به تجارت جهانی کشاورزی به ویژه غلات بسیار مهم است. در دوره اول ترامپ، شاهد نوسانات قابل توجهی در این مشارکت مهم بودیم که اقدامات تلافی‌جویانه چین منجر به کاهش چشمگیر واردات سویا از آمریکا شد و به برزیل اجازه داد تا سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص دهد پیامدهای عمیقی مثل به خطر انداختن موقعیت آمریکا در بازارهای کلیدی غلات، باز کردن فرصت‌ها برای کشورهای رقیب برای پر کردن خلأ از طریق تغییر شکل زنجیره‌های تأمین جهانی و مسیرهای تجاری، تغییرات در پویایی عرضه و تقاضا برای محصولات عمده، فشار بر لجستیک و زیرساخت در کشاورزی کشورهای نوظهور و احتمال ظهور اتحادها و توافقات تجاری جدید بخشی از این تحولات محسوب می‌شوند. در حالی که توجه زیادی بر روابط ایالات متحده و چین متمرکز شده است، مذاکره مجدد بالقوه توافق نامه ایالات متحده-مکزیک-کانادا (USMCA) لایه دیگری از پیچیدگی را به چشم‌انداز تجارت کشاورزی ترامپیسم اضافه می‌کند.

تهدیدهای ترامپ برای اعمال تعرفه بر کالاهای کانادایی و مکزیکی می‌تواند شبکه پیچیده روابط تجاری آمریکای شمالی را مختل کند. موافقتنامه ایالات متحده، مکزیک و کانادا (USMCA) یکی دیگر از زمینه‌های نگرانی برای بخش کشاورزی جهانی است، زیرا قرار است طی دو سال آینده مورد مذاکره مجدد قرار گیرد. مکزیک و کانادا بزرگترین شرکای تجاری ایالات متحده و از فعالان بازار غلات دنیا هستند. فراموش نکنیم که در مورد صادرات از اروپا به ایالات متحده، تأثیر تعرفه‌ها در کالاها متفاوت خواهد بود. در حالی که صادرکنندگان اروپایی ممکن است مقداری افزایش هزینه‌ها را جذب کنند، تعرفه‌های بالاتر مانند ۲۰ درصد یا موانع غیر تعرفه‌ای می‌تواند تجارت را به طور قابل توجهی از طریق اختلال در زنجیره تأمین و شبکه‌های لجستیک ایجاد شده، چالش‌های مشاغل کشاورزی فرامرزی، تغییرات در الگوی تولید محصول منطقه‌ای و تخصصی مختل کند. لذا با آشکار شدن این پویایی‌ها، کشاورزان و مشاغل کشاورزی به ابزارهایی برای سازگاری سریع با شرایط متغیر بازار با هزینه‌های گزاف نیاز دارند.