در سوگ استاد علوم بلاغی

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: محمدجواد گودینی نویسنده و مترجم در پی درگذشت جلیل تجلیل استاد زبان و ادبیات فارسی برای پاسداشت مقام علمی و ادبی این استاد زبان فارسی یادداشتی با عنوان «در سوگ استاد علوم بلاغی» نوشته که برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است.

مشروح متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

با قلبی اندوه بار خبر وفات استاد ادبیات پارسی و از استوانه‌های ادب درخشان پارسی (به ویژه ادب کلاسیک) مرحوم استاد دکتر جلیل تجلیل را دریافت نمودیم. استاد گرانقدر ادب پارسی، چهره‌ای آشنا برای همه ادب دوستان و آنانی است که دل در گرو ادب و فرهنگ این سرزمین داشته و به دانشمندان این عرصه علاقمند هستند.

این استاد فرزانه، به سال ۱۳۱۳ خورشیدی در شهرستان باستانی و علم پرورِ خوی (آذربایجان غربی) چشم به جهان گشود و در همان شهر به دبستان رفته و پس از پایان یافتن دوران ابتدایی، راهی شهر تبریز گردید و تحصیلات خویش را در حوزه علمیه ادامه داد. وی که شیدای شعر و ادب پارسی بود، این رشته را برای تحصیل دانشگاهی خود برگزید و در دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، به فراگیری دانش پرداخت و پس از دوران تحصیل، کارشناسی خود را دریافت نمود. سپس رهسپار تهران شد (در سال ۱۳۴۹ بیش از نیم قرن پیش) و همین رشته را در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری ادامه داد و سپس به تدریس در دانشگاه‌های کشور (به ویژه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران) پرداخت و بخش گسترده ای از زمان خود را به تربیت دانشجویان و انتقال تجارب و دانش ارزنده اش به جوانانِ ادب دوست این مرز و بوم اختصاص داد. از خاطراتی استاد بزرگوار گاه از دوران جوانی اش ذکر می‌نمود، می‌توان دریافت دوران تحصیلش در دانشگاه، چندان آسان نبوده و با برخی مشکلات مالی دست به گریبان بوده است؛ اما با شکیبایی و عشق به تحصیل، آن را پشت سر نهاد.

استاد تجلیل از برجستگان ادب پارسی محسوب می‌گردید و مقالات بسیاری در طول سالیان دراز عمر پربرکتش نگاشته که در نشریات داخلی و بین المللی منتشر گردیده است؛ این استاد سترگ، در سال ۱۳۸۵ خورشیدی به عنوان چهره ماندگار معرفی گردید.

آنچه استاد تجلیل را در میان محافل علمی و ادبی کشور نامور ساخته و جایگاه علمی والایش را بر همگان آشکار ساخته، آثار قلمی ارزشمند وی (تألیف و ترجمه) در زمینه‌های گوناگون ادب پارسی و عربی (در کنار هنر استادانه اش در تدریس ادبیات پارسی برای دانشجویان ایرانی و خارجی) به شمار می‌رود.

او که از اساتید کم نظیر در زمینه علوم بلاغی بوده، کتاب «معانی و بیان» را در شرح آرایه های ادبی و زیبایی شناسی ادبی تألیف نمود که با استقبال گسترده ادب دوستان مواجه گردید. آن استاد بزرگوار همچنین کتاب «أسرار البلاغه فی علم البیان» را که از مهمترین منابع در علوم بلاغی در ادبیات عربی بوده (تألیف عبد القاهر جرجانی وفات یافته در سال ۴۷۱ قمری؛ دانشمند و ادیب بزرگ ایرانی که این اثر وی با همراه کتاب دیگرش با نام «دلایل الاعجاز»، از مهمترین آثار کلاسیک در علوم بلاغی و شرح زیبایی‌های ادبی قرآن کریم محسوب می‌گردد)، به زبان پارسی ترجمه نموده است. این اثرِ استاد نیز که با دقت و ظرافت بالایی به زبان پارسی برگردان شده و نشان از تسلط بالای مترجم بر ادب عربی و علوم بلاغی دارد، با استقبال ادب دوستانِ این سرزمین مواجه گردیده و بارها به چاپ رسیده و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

وی که استادی دانشمند در ادبیات عربی نیز بوده و با آثار سرایندگان عرب زبان انس فراوان داشته و ادبیات تازی را راهی برای دریافتِ بهتر ادبیات پارسی و آثار بزرگان پارسی گو می‌دانست، بر کتاب «شرح معلقات سبع» (قصیده‌هایی که در عصر جاهلی توسط هفت شاعر آن روزگار یعنی امرء القیس، طَرفة بن عَبد و … سروده شده و آن دوران، به کعبه آویخته می‌گردید و از اهمیت بسزایی در ادبیات عصر جاهلی برخوردار است)، مقدمه‌ای عالمانه نگاشته و تعلیقاتی نیز بر آن داشته و در این اثر، شیفتگی اش به آثار فاخر ادیبان عرب زبان را نیز آشکار ساخته است.
از دیگر آثار و نوشته‌های استاد تجلیل می‌توان به آثار ذیل اشارت جست:

معیار الاشعار (نوشته خواجه نصیر الدین طوسی دانشمند عصر ایلخانی و ترجمه استاد تجلیل به پارسی)، برگزیده متون ادب فارسی (اثری دانشگاهی و مورد استفاده دانشگاهیان و آشنایی آنان با ادب پارسی و متون قدیم و جدید آن که استاد تجلیل یکی از مؤلفان این اثر مهم بوده است)، جناس در پهنه ادب فارسی (کتابی ادبی در خصوص صنعت جناس از صنایع ادبی)، نقشبند سخن، فنون و صنایع ادبی، مهدی (عج) کیست؟ (کتاب ترجمه شده توسط استاد)، شرح مشکلات تاریخ و صاف، ترجمه جلد ۲۱ و ۲۲ از کتاب گرانسنگ الغدیر (نوشته مرحوم علامه امینی) به پارسی و…
اینجانب از ابتدای دوران دانشجویی ام با استاد تجلیل آشنا شده (در ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی) و در جلسات ایشان، حاضر می‌شدم و افتخار شاگردی این استاد سترگ را دارم؛ آنچه به باور بنده در این استاد سترگ ادب پارسی برجسته می‌نمود، حافظه شگفت انگیز ایشان و از بر بودن بسیاری از اشعار سرایندگان نامور ادب پارسی، تسلط بی نظیر ایشان بر متون ادب پارسی و اشراف بر دیوان شاعران پارسی و عربی، سخنان سجع گونه ایشان و ادب بسیار این استاد عزیز در برخورد با دانشجویانِ ایرانی و خارجی، احترام به همکارانش در دانشگاه و با نیکی یاد کردن از اساتیدِ فوت شده، مهربانی، سعه صدر و خوش رفتاری ایشان بوده است.

استاد تجلیل به نماز جماعت نیز اهتمام فراوانی نشان می‌داد و از حاضرانِ همیشگی مسجد دانشگاه تهران (در روزهایی که جلسات ایشان در دانشگاه برگزار شده و دانشجویان را از سخنان ارزنده و عمیقش بهرمند می‌ساخت) بوده است. به دیگر سخن، علم و دانش را با معنویت آمیخته بود و از هر دو، بهره‌ای وافر داشت و اشتغال علمی (تدریس، تربیت دانشجویان، تألیف کتب درسیِ دانشگاهی و ترجمه آثار ارزندهِ عربی به پارسی با نثری شیوا و خواندنی)، او را از معنویت و از جمله نماز اول وقت غافل نمی‌ساخت.

استاد جلیل تجلیل که عمری را در راه اعتلای فرهنگِ ایرانیان و خدمت به زبان و ادب پارسی مصروف نمود، سرانجام در سن حدود ۹۰ سالگی همزمان با سالروز رحلت خاتم پیامبران حضرت محمد مصطفی (ص) و شهادت سبط اکبر حضرت حسن بن علی (ع)، با جهان مادی خداحافظی نمود و راهی را پیمود که هیچ انسانی را از پیمودن آن، گریزی نیست. رضوان خداوند بر این استاد دانشمند، فرزانه و مهربان ادب پارسی که از علم و اخلاق، همزمان برخوردار بود.